Osmanlı Devleti Kültür ve Medeniyeti

DEVLET YÖNETİMİ

Merkezi Teşkilat

a.Hükümdar

• Sembolleri: Hutbe, sikke (Para), Davul (Nevbet), Sancak, Hilat (Giysi), Çetr (Saltanat Şemsiyesi), Tuğ, Tuğra, Kılıç Alayı, Otağ, Taht, Cülus Töreni, Cuma Selamlığı, Ferman, Unvan Alma, Saltanat Kayığı, Yüzük, Biat, Saray.
• Unvanları: Bey, Gazi, Han, Hakan, Hünkar, Padişah, Sultan, Halife, Hüdevandigar, Sultanü’l Azam, Emirü’l Müminin, Sultanüs Selatin.

Not: Orhan Bey’in kullanmış olduğu unvan Sultanü’l Guzat’tır. (Gazilerin Sultanı)

b.Hükümdarın Görevleri

• Ferman: Herhangi bir konuda emir verir.
• Hatt-ı Hümayun: Herhangi bir konuda beyan verir.
• Yasakname: Herhangi bir şeyi yasaklama.
• Müsadere: Herhangi bir devlet memurunun malına el koyma.
• Kulluk hakkı: Devşirme çocuğunu öldürme.
• Berat: Devlet memurunu atama.
• Adaletname: Herhangi bir yerdeki haksızlığı giderir.
• Kanunname: Kanun çıkarma.

c.Veraset Değişiklikleri

• Osman Bey: Ülke hanedanın ortak malıdır.
• I. Murat: Ülke hükümdarın ve oğullarının malıdır.
• Fatih Sultan Mehmet: Ülke padişahın malıdır.
• I. Ahmet: Ekber ve Erşed sistemini getirdi.

d.Şehzade Eğitimi

• 7 yaşında eğitime başlarlar.
• 12 yaşında sancağa gönderilir.
• Çelebi, Sultan unvanını alırlar.
• Önemli sancaklar şunlardır:
  • Manisa
  • Kütahya
  • Amasya
  • Bolu
  • Çorum
  • Çankırı
  • Kefe(Kırım)
  • Trabzon
  • Antalya

• Sancak Sistemi’ni ilk kez başlatan Orhan Gazi
• Sancak sistemi ile ilk kez tahta çıkan I.Murat
• Sancak Sistemi’ni ilk kez yasallaştıran II.Mehmet
• Sancakta son kez yetişerek tahta çıkan III.Mehmet
• Sancağa çıkmadan ilk kez padişah olan I.Ahmet

e.Başkentler

• Söğüt
• Karacahisar
• Bilecik
• Bursa
• İznik
• Edirne
• İstanbul

f.Saraylar

• Osmanlı Devleti’nin ilk sarayı Orhan Bey zamanında yapılan “Bey Sarayı”dır. (Bursa)
• En uzun süre yönetim merkezi olan Fatih zamanı “Topkapı Sarayı”dır.
• İlk ısıtmalı ve yarıya kadar batı tarzı olan Ağrı Beyazıt “İshak Paşa Sarayı”dır.
• Tamamı batı tarzı olan ilk saray “Dolmabahçe Sarayı”dır. (Tanzimat Döneminde açıldı)
• “Yıldız Sarayı” yapımına III. Selim zamanında başlayan ve II. Abdülhamit döneminde yönetim merkezi olarak kullanıldı.
• Bu saraylar hariç Galata, Beylerbeyi ve Çırağan sarayları bulunur.

g.Divan-ı Hümayun ve Divan Üyeleri

• Bu divanı kuran Orhan Bey’dir. Kaldıran ise II. Mahmut’tur.
• Fatih’e kadar padişahlar, Fatih’ten sonra sadrazamlar başkanlık etmiştir.
• Alınan kararlara “Hüküm” kaydedildiği deftere ise “Mühimme” denir.
• Kararları Tahvil, Beylikçi, Rüsv ve Amedi kalemleri kaybeder.
• Son söz padişahındır. (Danışma organı)
• Alınan kararları Şeyhülislam dini açıdan kontrol eder.
• Müslim-gayrimüslim haksızlığa uğradığını düşünen herkes davasının tekrar görülmesi (temyiz) için Divan’a başvurabilir.
• Divan-ı Hümayun ilk Türk-İslam da “Divan-ı Mezalim”dir.

h.Divan Üyeleri

• Padişah: Fatih’e kadar divana padişahlar başkanlık etmiştir.
• Sadrazam(Vezir-i azam):
  • Padişah mührü taşır.
  • Padişah sefere çıkamazsa Serdar-ı Ekrem unvanıyla çıkar.

• Kubbealtı veziri: Günümüz bakanıdır. İlk vezir “Alaaddin Paşa” dır.
• Kazasker(Kadılar):
  • Doğuştan Müslüman olmalıdır.
  • Medrese çıkışlı olmalıdır.
  • Günümüzde MEB ve Adalet Bakanlığının karşılığıdır.
  • Tuttuğu deftere “Ruznamçe” denir.
  • Ayrıca sayıları iki tanedir. Rumeli ve Anadolu.
  • Kadı ve müderris atamaları yapılır.

• Nişancı:
  • Dirlik(tımar) topraklarının dağıtımından sorumludur.
  • Tapu ve Kadastro işlemleri ile ilgilenir.
  • Herhangi bir bölgenin sosyo-ekonomi yapısı “Tahrir Defterlerine” kaydedilir.
  • Örf-i hukukun divandaki temsilcisidir.
  • Bölgelere padişah tuğrası çeker.

• Reisü’l Küttab: 17. yüzyıl da Nişancıdan ayrılıp Dış işlerden sorumlu hale getirildi.
• Defterdar:
  • Günümüzün Maliye Bakanı’dır.
  • Hesap tutar, bütçe yapar.
  • İki tanedir. Rumeli ve Anadolu.
  • Defterdar padişahtan sonra Ferman çıkarma yetkisine sahiptir.

• Kaptan-ı Derya:
  • Denizcilik ile ilgili kanunların çıkmasını hızlandırır.
  • 16. yüzyıl da Kanuni zamanında Divana üye olundu.
  • Divan’a ilk üye olan Kaptan-ı Derya “Barbaros Paşa”dır.

• Yeniçeri Ağası:
  • Rütbesi vezir ise divana katılır.
  • İstanbul’un güvenliğinden sorumludur.

• Şeyhülislam (Müftü)
  • Atamasını padişah yapar.
  • İlk Şeyhülislam “Molla Fenari”dir.
  • Protokolde sadrazama denktir.
  • Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı hakkında “ifta” ya da “fetva” verir.

Divana sonradan üye olanlar:

• XVI. Kaptan-ı Derya
• XVII. Reisü’l-Küttab
• XVIII. Şeyhülislam

Defter tutanlar:

• Mühimme: Divanın tüm kararlarını içerir.
• Tahrir: Nişancı.
• Ruznamçe: Kazasker

Sayıları zamanla artanlar:

• Vezir
• Kazasker
• Defterdar

 

Yönetici Grupları:

SEYFİYE	KALEMİYE	İLMİYE
Asker+Yönetici	Yazıcı İşler	Din+Hukuk+Eğitim
Kapıkulu Ocağı	Defterdar	Şeyhülislam(Başkan)
Tımarlı Sipahi	Nişancı	İmam
Kaptan-ı Derya	Reisü’l-Küttab	Müezzin
Yeniçeri Ağası	Katipler	Nakibü’l Eşraf
Levent	–	Kazasker
Padişah	–	Kadı
Sadrazam	–	Naib
Vezir	–	Müderris
Beylerbeyi	–	Mola
Sancakbeyi	–	Muid

 

ı.Topkapı Sarayı

• Biruni
  • Dışarıdan gelen elçiler kabul edilir.
  • Divan toplantıları yapılır. (Babüssade kapısında)

• Enderun
  • Okuldur.
  • Türk giremez, devşirme alınır.
  • Enderun mektebi Edirne de I. Murat tarafından kuruldu.
  • Yahudiler devşirilmez.
  • Sadrazam, vezir gibi üst makamlara gelir.
  • II. Mahmut, buradan memur almamıştır. Maarif-i Adliye’den almıştır.
  • II. Meşrutiyette kalkar.

• Harem (Kız)
  • Padişah ve eşlerinin özel hayatlarını geçirdiği yerdir.
  • Okuldur.
  • Slav ırklarından kızlar toplanır.
  • Erkek çocuğu doğuran kadına “Haseki” denir.
  • İlk kadın haseki sultan Holofira “Nilüfer Hatun” dur. (Orhan Bey’in eşi)

i.İstanbul’un Yönetimi

• Sadrazam: İstanbul’un genel düzeninden sorumludur.
• Taht kadısı: İstanbul’un en yüksek mülki amiridir. Adalet işlerinden sorumludur.
• Yeniçeri Ağası: Şehrin güvenliğinden sorumludur.
• Muhtesip: Esnafı denetleyerek pahalı, sağlıksız ürün satışını engellemekle görevlidir.
• Şehremini: 1855’ten itibaren bayındırlık ve belediye işlerinden sorumlu olmuştur.
• Mimarbaşı: İstanbul’un imar işlerinden sorumludur.

Taşra Teşkilatı

1840’a kadar

Birim	Adalet	Güvenlik	Yönetici
Eyalet	Kadı	Subaşı	Beylerbeyi
Sancak	Kadı	Subaşı	Sancakbeyi
Kaza	Naib	Subaşı	Kadı
Köy	Naib	Subaşı(tımarlı sipahi/ Yiğitbaşı)	Kethüda(arabulucu)

 

1840 Vilayet Nizamnamesi

Birim	Yönetici
Eyalet	Müşir(Vali)
Sancak	Kaymakam(Mutasarrıf)
Kaza	Kaza Müdürü
Köy	Muhtar

 

1871 Vilayet Nizamnamesi

Birim	Yönetici
Eyalet	Vali
Liva	Mutasarrıf(Kaymakam)
Kaza	Kaza Müdürü
Nahiye	Nahiye Müdürü
Köy	Muhtar

 

Diğer Görevliler

• Kapan Emini: Bir beldede üretilen malların toplandığı yerlere Kapan denir. Kapan emini, hububat, sebze ve meyvelerden alınacak vergileri belirlerdi.
• Beytülmal Emini: Bir yerleşim yerinde kamu haklarını koruyan görevlidir.
• Gümrük ve Bac Emini: Şehir ve kasabalarda ticaret ve sanat ile ilgili vergileri toplardı.

Eyaletler

• Salyaneli Eyaletler
  • Direk maaş verilir.
  • Tımar sistemi uygulanmaz.
  • Merkeze uzak eyaletlerdir. (Mısır, Trablusgarp, Tunus, Fas, Bağdat, Habeş/Etiyopya)
  • Buradaki vergiler İltizam usulü toplanır. İltizam kazanana “Mültezim” denir.
  • Eğer buranın vergileri toplama işi bir kişiye ömür boyu verilirse buna “Malikhane” denir.
  • 1856 da İltizam sistemi Islahat Fermanı ile kaldırıldı.Buralarda vergi toplama işi “Muhassıllara” devredildi.
  • Mültezimlerin başta ihaleye girerken verdikleri paraya “Muaccele” denir.
• Salyanesiz Eyaletler
  • Direk maaş verilmez, buradaki memurun maaşı için kendisine toprağın geliri bırakılır.
  • Tımar sistemi uygulanır.
  • Merkeze yakın eyaletlerdir. (Anadolu, Rumeli, Budin, Musul, Erzurum, Diyarbakır, Karaman, Dulkadir, Menteşe, Kilikya)

Yurtluk – Ocaklık

• Aşiretlerin yoğun olduğu yerlerdir.
• Kendi içlerinde özerktir.
• Aşiret liderlerinin bulunduğu kazada yönetimsel hakları bulunur.
• Dersim (Tunceli), Çölemerik (Hakkari)

İmtiyazlı Hükümetler

• Ayrıcalıklı bölgelerdir.
• Bazıları vergi vermez veya asker göndermez.
• Hicaz ise ne vergi ne de asker göndermez.
• Eflak, Boğdan, Erdel (Voyvoda yöneticileri)

HUKUK

Osmanlı Devleti Hukuk Sisteminin Oluşturması

• Fethedilen bölgelerdeki uygulamalar
• İslam’ın getirdiği esaslar
• Orta Asya Türk gelenekleri

Sınıfı	Adı	Bölgeler	Atamasını yapan
1	Taht Kadısı	İstanbul/Edirne/Bursa	Padişah
2	Mevleviyet	Diğer Bölgeler	Kazasker

Not: İlk kadı atamasını Osman Bey yapmıştır. İlk kadı “Dursun Fakih”tir.

 

Mahkemeler

Tanzimat Öncesi	Tanzimat Mahkemeleri
Şer’i(Müslüman)	Ticaret
Konsolosluk(1535) (Fransız tüccarların davasına bakar)	Nizamiye(karma)
Cemaat(Gayrimüslim davalarına bakar)	–

Not: Osmanlı Devleti Tanzimat Dönemiyle Hukuk’ta ikilikler yaşamıştır.

Not: II. Mahmut zamanında “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi yürürlüğe girmiştir. Ayrıca II. Mahmut döneminde “Nezaret-i Adevi” (Adalet Bakanlığı) kurulmuştur.

 

SOSYAL HAYAT

Osmanlının toplumun din veya mezhepsel şekilde örgütleyerek yönetir. Buna millet denir.

1.Vakıf

• İkiye ayrılır. Vakıf (Normal Zamanlar), Avarız vakıflar (Olağanüstü Vakıf)
• İlk vakıf teşkilatını Osmanlı Devleti’nde kuran Orhan Bey’dir.
• Türk tarihinde ilk vakıf sistemini kuran Uygurlardır.

Not: Vakıf yöneticilerine “Mütevelli” denir.

2.Sosyal Kuruluşlar

• Darülaceze: Huzur evi / Düşkünler evi
• Darüleytam: Yetimler yurdu (Doğu da açtıran komutan Kazım Karabekir)
• Darülbedayi: Konservatuar olarak açıldı, tiyatroya çevrildi.
• Darüşşafaka: Eğitim kurumları
• Donanma Cemiyeti: Yardım kuruluşu
• Darülmesai: Dikimevi
• Hamidiye Etfal: Çocuk Hastanesi (İlk çocuk hastanesi II. Abdülhamit açtırdı)
• Darülelhan: İlk resmi müzik okulu.

Not: Kadılar ikinci eşliğin neden yapıldığı veya ikinci eşten doğan çocukların mirasçılık durumlarını “Tereke Defterleri”ne kaydedilir.

ORDU

Özellikleri

• Orduyu kuran Orhan Bey’dir.
• Yaya ve müsellim ordusu fetih hareketlerine yetişmemesinden dolayı I.Murat “Kapıkulu Ocağı”(Yeniçeri Ocağı) kurmuştur.
  • Kuran I.Murat’tır.
  • Merkez ordusudur.
  • Devşirme çocuklarından oluşur.
  • Önceleri “Ocak devlet içindir” anlayışı ile hareket etti.
  • III.Murat’tan itibaren bozulmaya başlamıştır.
  • Kapıkulu Ocağına bağlı askerler her üç ayda bir “Ulufe”, taht değişikliğinde ise “Cülus Bahşişi” alırlar.
  • Yeniçerinin sefere çıkmadan önce okuduğu duaya “Gülbank” denir.

Not: Kapıkulu Ocağı önceleri Mevlana(molla) Rüstem’in önerisiyle “Pençik Sistemi” daha sonra ise “Devşirme Sistemi”ne geçilmiştir.

1.Kara Kuvvetleri

a.Kapıkulu Ocağı

• Garipler: Savaş sırasında her gece Otağı ve hazineleri korumakla görevli olan Sağ Garipler bunun yanı sıra savaşta saltanat sancaklarını da korumakla görevliydiler.
• Sipahiler: Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi korurlardı.
• Ulufeciler: Sancağı korur.
• Acemioğulları Ocağı
  • Devşirme çocukları önce acemioğulları Ocağına giderler. Daha sonra yeteneklerine göre diğer birliklerine gönderilirler.
  • Birliğine gitmesine “kapıya çıkma” “Bedergah” denir.
  • Acemoğullarının dağıldığı birlikler:
    • Yeniçeri Ocağı: İyi bir savaşçı isen bu ocağa gönderilir.
    • Topçu Ocağı: İyi top yapıyorsa bu ocağa gidilir.
    • Top arabacıları Ocağı: topları taşıyan ocaktır.
    • Bostancı: Boy 2m kilo 130 üstü ise vezirlerin v.b sadrazamların yalılarını korur.
    • Lağımcı Ocağı: Tünel kazıcı ocak.
    • Cebeci Ocağı: Silahın bakımı, onarımını yapan ocaktır.
    • Humbaracı Ocağı: Ateşli el bombası yapılır.

b.Eyalet Askerleri

• Osmanlı Devletinin en kalabalık kısmıdır.
• Tımar topraklarıyla geçimini sağlarlar.
• 17. yüzyıla kadar yetişen askere “Tımarlı Sipahi” denir.
• 17. yüzyıl da tımar sisteminin bozulmasıyla devletin aldığı ücretli askere “Sekban” veya “Soruca” denir.
• 19. yüzyılda tımar sistemi kaldırılınca bölgelerin güvenliğinin sağlanması için “Redif Birlikleri” kuruldu.

c.Yardımcı Kuvvetler

• Beşliler: Savaş sırasında her beş kapıdan birinden kesinlikle erkek alır.
• Azaplar: Bekar erkek
• Turnalar: Habercidir.
• Deliler: Cesaretli, savaşa önde giderler.
• Yörükler: Yol açarlar, gösterirler.
• Akıncılar: En önde giden birlik, sınırda oturur.
• Yaya ve Müsellem: Yaya ve atlı askerler.
• Sakalar: Sucular.

2.Deniz Kuvvetleri

• Karesioğulları’nın alınmasıyla denizcilik faaliyetleri başladı.
• Komutan Kaptan-ı Derya asker ise Levent’tir.
• İlk tersane Karamürsel (Orhan Bey) açıldı.
• Ayrıca Edincik, İzmit, İznik, Kete(Kırım), Trabzon, Samsun, Antalya, Muğla gibi yerlerde tersaneler açıldı.
• Ece Halil, Hacı İlbeyi, Evrenos Gazi gibi denizciler Karesioğulları’ndan geldiler.
• Çalı Beyi, Piyale Paşa, Seydi Ali Reis, Piri Reis, Kemal Reis, Murat Reis, Baltaoğlu Süleyman, Kılıç Ali Paşa, Salih Reis, Turgut reis Osmanlı Devleti’nin önemli denizcilerindendir.
• Divanda ki ilk Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa’dır.
• Sultan Abdülaziz Döneminde dünyanın 4. büyük donanması olmuştur.

TOPRAK YÖNETİMİ

Miri Topraklar

• Paşmaklık: Padişahın eşi, annesi ve kızlarına geliri ayrılan topraktır.
• Mukataa: Geliri doğrudan devlet hazinesine aktarılan topraklardır.
• Malikane: Devlet yararlılık gösterenlere yaşamları boyunca verilir.
• Yurtluk: Geliri sınır boylarında oturanlara verilir.
• Ocaklık: Kale muhafızlarına ve tersanecilere verilir.
• Metruk: Ortak yaşam alanıdır. (otlak ve yaylak)
• Vakıf: Geliri kamu yararı için ayrılan topraklardır.
• Dirlik: Geliri devlet memuru veya askerlerine ayrılan topraklardır.
  • Dirlik topraklar 3’e ayrılır:
    • Has: 100.000 akçeden fazladır.
    • Padişah ve divan üyelerine ayrılır.
• Zeamet: 20.000-100.000 akçe arasındadır.
  • Müderris, Muid, Tabip, Kadı.
• Tımar: 3000-20.000 akçe arasındadır.
  • Memurluğa ilk başlayanlar veya en alt düzeydeki memurlara verilir.

EĞİTİM

1.Örgün Eğitim

• Saray
  • Enderun
  • Harem
  • Şehzadegah Mektebi: 7 yaşına gelen şehzadeler dönemin ünlü alimlerinden ilk derse başlarlar. Bu derse “Bed-i Besmele” denir.

• Sıbyan Mektebi
• Medrese
  • Osmanlı Devletinde ilk medrese Orhan Bey döneminde İznik’te açılan “İznik Medresesi” veya “İznik Orhaniyesi” diye geçer.
  • Not: Süleyman Paşa Medresesi ise Osmanlı Devletinden günümüze kadar kalan en eski medresedir.
  • Medreseye atanan ilk müderris “Davud-u Kayser”dir.
  • Fatih zamanında günümüz İslam enstitüleri veya İlahiyat fakültesi ayarınca “Sahn-ı Seman” medreseleri açılmıştır. Bu medreselerde öğrenci yetiştirmek amacıyla “Tetimme Medreseleri” açılmıştır.
  • Kanuni zamanında açılanlara ise “Süleymaniye Medreseleri” denilmiştir.

Medreselerin bozulma sebepleri:

• Medrese müfredatından pozitif bilimin çıkarılması veya ders saatinin azaltılması.
• Beşik ulemalarının gelmesi (Hocanın oğlu hocadır.)
• Avrupa’nın takip edilmemesi

2.Yaygın Eğitim

• Camiler, Mescitler, Dergahlar
• Tekke ve Zaviye
• Esnaf Teşkilatı

Akademik Kariyer Basamakları

• Softa(sufte)——(Bilgisiz, bir şey bilmeyen öğrenci)
• Danişment——-(Bilgili öğrenci)
• Muid ————-(Medreseyi bitiren öğrenci/stajyer öğretmen)
• Öğretmen olmak istemeyenler için;
  • Darüttıp: Doktor
  • Darülhadis: Hadis Öğretici
  • Darülhendese: Mühendis
  • Darülkurra: Kuran Öğreticisi
• Mülazım—-(Atama bekleyen öğretmen)
• Müderris—-(Öğretmen)

Osmanlı Dönemi Ünlü Bilim Adamları

BİLİM ADAMI	YAŞADIĞI DÖNEM	ALANI/ESERİ
Kadızade-i Rumi	Kuruluş/Yükseliş	Astronomi ve Matematik
Davud-u Kayser	Kuruluş	Osmanlının ilk müderrisidir.
Molla Fenari	II. Murat	Osmanlının ilk Şeyhülislamıdır.
Altunizade	Fatih Sultan Mehmet	Bevliye(idrar yolları) hastaları ile uğraşmıştır.
Akşemsettin	Fatih Sultan Mehmet	Fatih Sultan Mehmet’in hocasıdır. Mikrobu ilk bulan kişidir.
Sabuncuoğlu Şerafettin	Fatih Sultan Mehmet	Osmanlının ilk ve ünlü cerrahıdır. Fatih’e Kitabü’l Cerrah eserini sundu.
Ali Kuşçu	Fatih Sultan Mehmet	Astronot ve Matematikçidir. Ayasofya medresesinin müderrisliğini yapmış,İstanbul’un enlem ve boylamını hesaplamıştır.
Piri Reis	Kanuni Sultan Süleyman	Kitab-ı Bahriye adlı eseri vardır. İlk dünya haritasını Yavuz Sultan Selime sunmuştur. ABD kıtasından bahsetmiştir.
Seydi Ali Reis	Kanuni Sultan Süleyman	Miratü’l Memalik, Kitabü’l Muhit adlı eserleri ünlüdür.
Ebu Suud Efendi	Kanuni Sultan Süleyman	Ünlü fıkıhçı ve İstanbul taht kadısıdır.
Takiyüddin Efendi	III. Murat	Osmanlının ilk rasathanesini kurmuştur. Osmanlı da otomatik makine üzerine ilk eser veren kişidir.
Evliya Çelebi	17.yüzyıl	“Seyahat ya Resulullah” diyerek yola çıktı. Seyahatname en önemli eseridir.
Katip Çelebi	17. yüzyıl	Bibliyograf ve seyyahtır. Cihannüma ve Keşfü’z Zünun (merak edilen şey) eseri vardır. Avrupa da Hoca kalfa veya halife olarak tanınır.
Hezarfen Ahmet Paşa	IV. Murat	İnsanlık tarihinin ilk başarılı uçuşunu yaptı.
Lagari Hasan Çelebi	IV. Murat	İnsanlık tarihinin ilk roketle uçanıdır.
Koçi Bey	IV. Mehmet	IV. Murat’a ünlü risalesini sunmuştur.
Humbaracı Ahmet Paşa	I. Mahmut	Gerçek ismi Comte de Bonneval’dır. Humbaracı Ocağını batı tarzında ıslah etmiştir.
Naima	18. yüzyıl	Osmanlı Devleti’nin ilk vakanüvistidir.(Tarihçi) Sonuncusu ise Abdurrahman Şeref Efendi’dir. (Fatih’ten itibaren ise Şehnameci denirdi)
Molla Lütfi ve Sinan Paşa	Fatih Sultan Mehmet	Matematik ile uğraşmışlardır.
Ayaşlı Şifai	18. yüzyıl	Önemli bir hekimdir.
Marco Paşa	19. yüzyıl	Sabrından dolayı ve hastalara çok fazla ilgili olduğu için “gir derdini Marco paşa’ya anlat” deyimine sahip olan kişidir.
Mehmet Fatih Gökmen	19. yüzyıl	Takvim çalışmaları ile ünlüdür.
Mustafa Behçet Efendi	19. yüzyıl	Tıbbıyeyi Şahanenin başhekimliğini yapan adamdır.
Ahmet Cevdet Efendi	Sultan Abdülmecid	Kısas-ı Enbiya, Mecelle ve Tarih-i Cevdet adıyla eserleri bulunur. Tarih-i Cevdet eserini Sultan Abdülmecid’e sundu.(Vakanüst)
İbn-i Batuta	14. yüzyıl	Orhan Bey hakkında bilgi verir.

EKONOMİ

Kavramlar

• İaşecilik: Bir malı ülkede kaliteli ve uygun fiyata bulundurma durumu.
• Hacegi(Tacir-i Seffari): Bir bölgeden aldığı malı başka yere taşıyan sınıfa verilen ad.
• Yiğitbaşı: Loncaların güvenlik amirine verilen ad.
• Kahya-Kethüda: Lonca ile hükümet arasındaki işleri yürüten kişilere verilen ad.
• Tağşiş Uygulaması: Osmanlı Devleti’nde paranın altından, gümüşten yapıldığı zamanlarda paranın içindeki değerli maden oranını düşürme işlemine verilen ad.
• İhtisap Kanunları: Mal üretiminde uyulması gereken standartları belirleyen kanunlar.
• İhtisap Ağası: Üretilen malların standartlara uygunluğunu denetleyen görevliye verilen ad.
• Reftiyye: Osmanlı ülkesi dahillinde veya başka bir ülkeye nakledilen maldan alınan gümrük vergisi.
• Amediyye: Osmanlı hudutları içinde herhangi iki yer arasında naklolunan eşyadan alınan vergi.
• Yed-i Vahit: Devlet tekeline verilen ad.
• Muhassıl: XIX. yüzyıldan itibaren liva ve kazalara gönderilen vergi tahsilatlarına verilen ad.
• Gelenekçilik: Malın yeteri derece ülkede bulunması. Arz-talep dengesi.
• Fiskalizm: Devletin gelirleri en üstte, giderleri ise en altta indirmeye çalıştığı ekonomi anlayışıdır.
• Merkantilizm: 15. ve 16. yüzyıl da Avrupa da ortaya çıkan gümüş ve altının zenginlik aracı sayıldığı anlayışıdır.
• Narh Sistemi: Eksik rekabet şartlarından dolayı devletin fiyatlara müdahale etmesidir.
• Lonca Teşkilatı: Orta ve büyük dereceli esnaf kuruluşlarının birliğidir. Başındakilere “şeyh veya pir” denir. Devlet veya halk ile arabuluculuk yapanlara ise “kahya veya kethüda” denir.
• Derbent Teşkilatı: Geçitlerin bakımı, onarımı, vergisini toplayan teşkilattır. Bu bölgede güvenliği de sağlamıştır.
• Hir(f)et Teşkilatı: Kuyumcu, kunduracı, berber, bakkal, marangozluk(neccar). duvarcı gibi küçük işletmelerin bulunduğu teşkilattır.
• Menzil Teşkilatı: Kervanlar arası haberleşmeyi sağlar.
• Mekkari Taifesi: Günümüzün kargo veya nakliye şirketleridir. Canlı hayvan bulundururlar.
• Gedik: İş yeri açma ruhsatıdır.
• Kapan: Bir çeşit mal satılan yerdir. Kapan Emiri malı eşit olarak dağıtır.

Şer’i Vergiler

• Öşür: Müslümanların ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 1/10 vergidir.
• Haraç: Gayrimüslimlerin ürünlerinden genellikle peşin olarak alınan 2/10 vergidir.
• Cizye: Gayrimüslimler askerlik yapmadıkları için ödedikleri can vergisidir.
• Ağıl: Küçükbaş hayvan barınakları için alınan vergidir.
• Ağnam: Küçükbaş hayvanlar için 1/40 oranında alınan vergidir.
• Çifthane (Çiftresmi / ispeç): Bir çift öküz ile devlete ait tarlayı sürdüğü kadar ödediği vergidir.
• Çiftbozan Vergisi: iki yıl üst üste mazeretsiz olarak tarlayı ekmeyenlerden alınan vergi.
• Geçit: Sürü sahiplerinden özellikle İstanbul içinden geçerken aldıkları vergidir.
• İhtisab: Panayır vergisidir.
• İltizam: Muaccele bedelinin ismidir.
• Maden: Devletin herhangi bir madenden aldığı vergidir.

Örfi Vergiler

• İmdadiye Seferiye: Savaş sırasında alınır.
• İmdadiye Hazariye: Barış sırasında alınır.
• İane-i Cihadiye: Cihat zamanında alınır.
• Derbend: Geçitlerden alınan vergi.
• Kürekçi: Kürekçiler ve aileleri için toplanır.
• İzni Sefine: Boğazlardan geçen gemiler için alınan vergi.
• Avarız: Olağanüstü durumlarda alınan vergi.

Paralar

• Akçe: Bakır——Osman Bey Dönemi
• Akçe: Gümüş——–Orhan Bey Dönemi
• Sikke-i Hasene: Altın——Fatih Sultan Mehmet
• Kaime: Kağıt——Sultan Abdülmecit
• Mecidiye (guruş): Metal——Abdülmecit

Bankalar

• Bank-ı Dersaadet: İlk açılan Osmanlı bankasıdır. Galatalı bankerler tarafından kurulmuştur.
• Bank-ı Osman: Osmanlı paralarını basmaya yetkili olan İngiliz bankasıdır.
• Memleket Sandıkları:Çiftçiye ucuz kredi verebilmek için kuruldu.(1863)
• Ziraat Bankası: Memleket sandıkları ismini değiştirdi.Kapasitesi genişleyen bankanın kurucusu Mithat Paşadır.
• İtibar-ı Milli Osmani Bankası: İttihatçıların bankasıdır. 1924 senesinde İş Bankası ile birleşmiştir.

MİMARİ VE SANAT

Mimari

Sivil	Askeri	Dini
Ev	Kale	Medrese
Hamam	Sur	Cami
Çeşme	Burç	Mescit
Darüşşifa	Nizamiye	Külliye
Kervansaray	Garnizon	Tekke
Saray	Kışla	Zaviye
Kütüphane	–	Türbe

 

Camiler

• Osmanlı Devletinin ilk camisi İznik’te yapılan “Hacı Özbek Cami”dir.
• Mimar Sinan’ın yaptığı camiler;
  • Çıraklık: Şehzade cami
  • Kalfalık: Süleymaniye cami
  • Ustalık: Selimiye cami

• İlk altı minareli cami “Sedefkar Mehmet Ağa” tarafından yapılan “Sultan Ahmet Cami”dir.(I.Ahmet döneminde yapıldı. (Avrupalılar Mavi cami olarak adlandırırlar)
• İlk batı tarzı yapılan cami “Nur’u Osmaniye Camisi”dir.

Sanat

• Hat: Güzel yazı sanatıdır.
  • En büyük Osmanlı hattatı Şeyh Hamdullah’tır. (Kıbletül’l Hattain—Hattatların Kıblesi)
  • Ayrıca Ahmet Karahisari
  • Hafız Osman
  • Mustafa Rakım Efendi
  • Hatları günümüze ulaşan tek padişah II.Mustafa’dır.

• Minyatür(Tasvir): ışık, gölge ve oylum duygusu yansıtılmayan, küçük ve çok renkli resim sanatı.
  • Bu sanat dalıyla uğraşanlara “Musavver” veya “Nakkaş” denir.
  • Surname, Hünername ve Süleymanname, Falname eserleri önemli minyatürleri barındıran kitaplardır.
  • Levni, Matrakçı Nasuh ve Nakkaş Sinan Bey (Gül koklayan Fatih), Nigari, Nakkaş Osman, Şiblizade Ahmet, Mustafa Sai, Seyyid Lokman ünlüdür.

• Tezhip: Tezhip, resim sanatının bir kolu olup, altın ve çeşitli renklerle, din, edebiyat ve bilimle ilgili el yazmalarını, hat (yazı) levha ve albümlerini, ferman, tuğra ve cilt kapaklarını süsleme sanatıdır.
  • Bu sanat dalıyla uğraşana “Müzehhip” denir.
  • Kara Mehmet en önemli temsilcisidir.

• Resim: İlk resmini yaptıran Osmanlı padişahı Fatih’tir. (İtalyan ressam Bellini’ye yaptırır.)
  • İlk kez resim öğrenimi için Fatih tarafından İtalya’ya Sinan Bey göndermiştir.
  • Resmini devlet dairelerine astıran II.Mahmut’tur.
  • İlk resim sergisini açan “Şeker Ahmet Paşa”dır.
  • Kaplumbağa Terbiyecisi ve Silah tacirleri tablolarıyla ünlenen ise Osman Hamdi Bey’dir.(Arkeoloji müzesini kurdu)

• Müzik: Itri(müzik ilminin şahı, Hacı Arif Bey, Tanburi Cemil Bey, Dede Efendi önemli bestekarlardır.
  • II.Mahmut zamanında İtalyan Donizetti Kardeşler “Mızıka-yı Hümayun”u kurdular.
  • Osmanlı Devleti’nin ilk marşı “Mahmudiye Marşı”dır.
  • Osmanlı tarihinde batı tarzı ilk müzik dersi alan padişah Abdülmecit’tir. (piyano)
  • Osmanlı tarihinde “Suzi Dilara” makamını bulan III. Selim’dir.

• Kalemişi: Duvar süslemelerinde kullanılır.
• Çinicilik: İstanbul, İznik, Kütahya ve Diyarbakır da gelişmiştir.
• Halıcılık: Uşak, Kayseri, Hereke, Isparta halıcılığın merkezidir.
• Telkari: Gümüş işçiliği
• Vitray: Cam süsleme sanatı.
• Malakari: Duvar süsleme sanatı.
• Ciltçilik ile uğraşana mücellit denilmiştir.
• Osmanlı tiyatrosunun kurucusu Güllü Agop kabul edilir.

YAZI, DİL VE EDEBİYAT

Sözlü Edebiyat

• Köroğlu
• Dadaloğlu
• Karacaoğlan
• Bayburtlu Zihni
• Kul Emrah

Yazılı Edebiyat

• Nabi
• Baki(şairler sultanı)
• Adli
• Nefi (Siham-ı Kaza)
• Nedim(Lale Devrinin ünlü şairidir)
• Fuzuli (Leyla ile Mecnun)

---

KPSS Tarih notları için tıklayınız…

---