Kurtuluş Savaşı (Milli Mücadele Dönemi)

Cepheler  

Doğu Cephesi   

• 15. Kolordu-Ermeniler ve Gürcüler arasında savaşlar oldu.
• 15. Kolordu Osmanlıdan kalan son düzenli ordudur.
• Taarruz cephesidir.
• İlk kapanan cephedir, cephe kapandıktan sonra buradaki birlikler Batı cephesine aktarıldı.
• Doğu sınırımızın çizilmesinde etkili olan antlaşmalar: Gümrü(3 Aralık 1920), Batum (23 Şubat 1921), Moskova(16 Mart 1921), Kars(13 Ekim 1921).
• TBMM ilk siyasi ve askeri başarısını bu cephede kazandı.
• Misak-ı Milli’den ilk taviz bu cephede verildi.

TBMM’yi Sırayla Tanıyan Devletler

Ermenistan: TBMM’yi tanıyan ilk Devlet. (Gümrü Antlaşması)

Gürcistan: Batum Antlaşması.

Afganistan: TBMM’yi tanıyan İlk Müslüman Devlet. (Dostluk Antlaşması)

Sovyet Rusya: TBMM’yi tanıyan ilk büyük Avrupa Devleti.(Moskova Antlaşması)

Fransa: TBMM’yi tanıyan ilk itilaf Devleti. (Ankara Antlaşması)

Gümrü Antlaşması (2-3  Aralık 1920)   

Maddeleri:

• Ermeniler, Doğu Anadolu’daki düşüncelerinden vazgeçecekler.
• Kars, Sarıkamış, Iğdır, Kağızman, Kulp Türkiye de kalacak.
• Ermeniler, Sevr Anlaşması’nı onaylamayacak.
• Aras Nehri-Çıldır Gölü sınır kabul edilecek.
• Göç ettirilmiş olan Ermeniler altı ay içinde Türkiye’ye geri gönderilecek.

Önemi:

• Yeni Türk Devleti’nin uluslararası ilk siyasi ve askeri başarısıdır.
• Misak-ı Milli’yi gerçekleştirme yolunda ilk önemli adım atılmıştır.
• Ermeni Sorunu büyük oranda çözülmüş oldu.
• İlk defa Türk Devleti bir belgede “Türkiye” olarak geçti.
• Ermenistan, TBMM’yi tanıyan ilk devlettir.
• Bu antlaşma sonucu Gürcistan ve Rusya ile ilişkilerini geliştirdi.

Güney Cephesi   

• Güney İngilizler tarafından işgal edilmişti ;fakat İngilizler bu bölgede uzun süre kalamadılar.
• İngilizlerin Güneyden çekmesinden sonra Antep, Urfa ve Maraş Fransızlar tarafından işgal edildi.
• Halk güvenliği amacıyla örgütlenmeye başladı.
• Fransızlar, halkın güçlü direnişi karşısında işgal ettiği yerlerden çekilmek zorunda kaldı.
• Fransızlar,  Ankara Antlaşması’dan sonra Anadolu’da işgal ettikleri topraklardan çekildiler.

Güney Cephe savunmasında öne çıkan isimler:

• Adana savunmasında Tufan Bey ile Kahyaoğlu İbrahim Bey öne çıktı.
• Urfa savunmasında Milli Aşireti ve Ali Saip Bey öne çıktı.
• Antep savunmasında Şehit Kamil, Şahin Bey, Kılıç Ali Bey öne çıktı.
• Maraş savunmasında Sütçü İmam ve Rıdvan Hoca öne çıktı.

Batı Cephesi   

Batı Cephesindeki Savaşların Nitelikleri:

• 1. İnönü Savaşı: Savunma
• 2. İnönü Savaşı: Savunma
• Eskişehir-Kütahya Savaşı: Savunma
• Sakarya Savaşı: Savunma-Taarruz
• Büyük Taarruz: Taarruz
• Başkomutanlık: Taarruz

Gediz Muharebesi   

• Kuvay-i Milliye ve Yunanistan arasında yapılan bir savaştır.
• 1. TBMM’nin mağlubiyet aldığı ilk savaştır. Bu savaşta Kuvay-i Milliye’nin yenilmesinden dolayı Kuvay-ı milliye dağıtıldı.
• Sivas Kongresi’nden sonra Ali Fuat(Cebesoy) Batı Anadolu’daki Kuvayımilliye birliklerinin başına atanmıştı.Gediz Muharebelerini kaybedince görevinden alınarak Moskova elçiliğine atanmıştır.
• Kuvay-ı Milliye’nin tamamen kaldırılması ise 1. İnönü Savaşı sonucunda gerçekleşti.

Düzenli Ordunun Kurulma Nedenleri:

• Mondros Ateşkes Antlaşması ile Anadolu’nun işgale uğraması
• Düzensiz olan bu birliğin ihtiyaçlarını halktan zorla alması
• Yunan ilerleyişini durdurmakta yetersiz kalması
• İşgal kuvvetlerinin ancak düzenli birlikler tarafından durdurulabileceği düşüncesi

Birinci İnönü Savaşı (6 Ocak 1921)   

• Yunanistan ve Düzenli Ordu arasında yapılan bu savaşın komutanı İsmet Paşa’dır.

Nedenleri:

• Yunanlıların Megalo İdea’yı hayata geçirmek istemeleri 
• Çerkez Ethem ayaklanmasından yararlanmak
• TBMM’ye Sevr Antlaşması’nı kabul ettirmek
• Eskişehir’i alarak Ankara’ya ulaşmak ve Milli mücadeleyi durdurmak

Sonuçları:

• Teşkilat-ı Esasiye(1921 Anayasası) kabul edildi.
• TBMM’nin kurmuş olduğu düzenli ordunun ilk zaferidir.
• Halkın düzenli orduya olan güveni artmıştır.
• Afganistanla Dostluk Antlaşması imzalandı(Eğitim, kültür, askeri alanda işbirliği sağlandı).
• Londra Konferansı düzenlendi.
• İstiklal Marşı kabul edildi.
• Moskova Antlaşması imzalandı.

Not: Birinci İnönü Savaşı’nın sonuçları T A L İ M olarak şifrelenebilir.

İstiklal Marşı’nın Kabulü:   

• Milli Eğitim Bakanlığı tarafından TBMM de yapılan yarışma sonucu İstiklal Marşı kabul edildi. Bu yarışmanın düzenlenmesinde dönemin Milli Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver’in büyük çabası olmuştur. 
• Mehmet Akif Ersoy tarafından Türk ordusuna itafen Tacettin Dergahı’nda yazıldı.
• Marşın kabulünde askerlere moral verme ve diplomatik ortamlarda varlığı ortaya koyma amaçlanmıştır.
• İstiklal Marşı ilk kez İkinci İnönü Savaşı sırasında Hamdullah Suphi Bey tarafından okundu.
• İstiklal Marşını ilk önce Rıfat Çağatay sonra Zeki Üngör besteledi.
• İstiklal Marşının yayınlandığı ilk gazate “Açıkgöz”, ilk dergi ise “Sebilürreşad’dır.
• İstiklal Marşı ilk kez 1982 Anayasasında yer aldı.
• Yarışmaya aynı zamanda katılanlar arasında Kazım Karabekir de bulunmakta.

Not: Faruk Nafiz Çamlıbel ve Behçet Kemal Çağlar tarafından yazılan Onuncu Yıl Marşı’nın bestecisi ise Cemal Reşit(Rey) Bey’dir.

Londra Konferansı (23 Şubat-12 Mart 1921)   

• İtalya ve Fransa’nın isteği doğrultusunda TBMM de konferansa katıldı.
• İtilaf Devletleri Osmanlı Hükümeti aracalığıyla TBMM’nin de konferansa bir temsilci göndermesini talep etmişlerdir.
• Her iki Türk hükümetini birlikte çağırmalarının nedeni: İki hükümet arasında ikilik çıkarmak

Not: Bu hareketle İtilaf Devletleri TBMM’yi tanımadıklarını göstermek istemişlerdir.

İstanbul Hükümeti adına; Tevfik Bey, TBMM adına ise; Bekir Sami Bey katılmıştır.

Toplanma Sebepleri:

• İngilizlerin Kerkük ve Musul’da direnişle karşılaşması
• Yapılan işgallerin İtalyanların planlarına uygun olmaması
• Birinci İnönü Savaşı’nın kazanılması.
• TBMM’nin Sovyet Rusya’yla yakınlaşması
• Sevr Antlaşmasının küçük değişikliklerle TBMM’ye kabul ettirilmek istenmesi

İtilaf Devletleri’nin Konferansı Toplama Sebepleri:

• Yunanlılara zaman kazandırmak 
• Sevr Antlaşması’nın bazı maddelerini yumuşatarak geçerlilik kazandırmak

Sonuçları:

• İtilaf Devletleri, TBMM’yi hukuken tanıdılar.
• Yunanlılar toparlanma fırsatı bulmuş ve tekrar taarruza geçmişlerdir.
• İtilaf Devletleri arasındaki anlaşmazlık belirgin hale gelmiştir.
• TBMM’nin konferansa katılmasının nedeni: kendisini ve Misak-ı Milli’yi dünyaya tanıtmak, barıştan yana olduğunu göstermek
• Sevr Antlaşması biraz değiştirilerek TBMM’ye kabul ettirilmek istenince Londra Konferansı başarısızlıkla sonuçlandı.

Moskova Antlaşması (16 Mart 1921)   

• TBMM ve Sovyet Rusya arasında yapılmıştır.

İmzalanmasının Sebepleri:

• TBMM’nin güçlü bir devletin desteğini almak istemesi
• Alınan Birinci İnönü Zaferi
• Doğuda Ermenilere karşı başarılı sonuçlar sonucu Gümrü antlaşmasının imzalanması
• Sovyet Rusya’nın TBMM ile İtilaf Devletleri’nin yakınlaşmasından endişe etmesi

İmzalayanlar:

TBMM adına;

• Ali Fuat Paşa
• Dr. Rıza Nur
• Yusuf Kemal Tengirşenk

Sovyet Rusya;

• Dışişleri Komiseri Çiçerin
• Merkez Komitesi üyesi Celal Edin Korkmazov

Maddeleri:

• Çarlık Rusya’sı ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan antlaşmalar geçersiz sayılacak
• Her iki tarafta savaşta tutsak alınan askerleri iade edecektir.
• Kars, Ardahan TBMM’ye Batum Gürcistan’a bırakılacak. (Misak-ı Milliden ilk taviz)
• Bir tarafın kabul etmediği antlaşmayı diğer tarafta kabul etmeyecek.
• Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını onaylayacak
• Her iki devlet kendi geleceklerine kendileri karar verecek.

Önemi:

• İlk kez büyük bir Avrupa devleti TBMM’yi tanıdı.
• Sovyet Rusya, Sevr Antlaşmasının geçersizliğini, Misakı Milli’yi, kapitülasyonların kaldırılmasını kabul eden ilk büyük Avrupa Devleti’dir.
• Bu dostluğa bağlı olarak Türkiye ilk Büyükelçiliğini Moskova da açmıştır. İlk Moskova elçisi ise Ali Fuat Paşa’dır.

II. İnönü Savaşı (23 Mart – 1 Nisan 1921)   

Düzenli Ordu ve Yunanistan arasında yapılmıştır.

Cephe Komutanı: İsmet Paşa

Yunanlılar, İsmet Paşa, Fevzi Çakmak gibi komutanların sayesinde başarılı mücadeleleri karşısında geri püskürtülmüş ve Afyon-Bozüyük çizgisine kadar çekilmişlerdir.

Sebepleri:

• TBMM’nin Londra Konferansındaki barış tekliflerinin sonuçsuz kalması.
• Sevr Antlaşması’nın TBMM’ye kabul ettirilmek istenmesi
• Yunanlıların Eskişehir ve Afyon’u işgal ederek TBMM’yi dağıtmak istemeleri
• Birinci İnönü de alınan mağlubiyetin telafisini yapma

Sonuçları:

• TBMM’ye olan güven artmıştır.
• Batı Cephesi birleştirilmiştir.
• Osmanlı Şehzadesi Ömer Faruk Efendi mücadeleye destek vermek için Anadolu’ya geçmiştir.
• Milli Savunma Bakanı Fevzi Çakmak, Orgenerallik rütbesine yükseltilmiştir.
• Zonguldak ve civarı Fransa tarafından boşaltılmış ve barış için çeşitli yollar aramışlardır.
•  İtalya Geneybatı tarafından boşaltılmaya başlandı.
• Fransa TBMM”ye barış teklifinde bulundu.
• Malta da bulunan 40 esir İngiltere tarafından serbest bırakıldı.

Aslıhanlar-Dumlupınar Taarruzu (8-11 Nisan 1921)   

• Refet Bele Komutasındaki Düzenli Ordu ile Yunanlılar arasında yapılan savaştır.
• Bu savaşta ordunun taarruz gücüne ulaşmadığı görülmüştür.
• Bu savaşı ile Batı Cephesi Ismet Paşa komutanlığında birleştirildi.

Eskişehir-Kütahya Savaşları (10-24 TEMMUZ 1921)   

• Düzenli Ordu ve Yunanistan arasında yapıldı.
• Cephe Komutanı. Ismet Paşa
• İngiltere’nin desteğini alan Yunanlılar kısa zamanda toparlanma fırsatı elde etmişlerdir. Cephane ve sayı bakımından geride olan Türk Ordusuna Mustafa Kemal, daha fazla kayıp vermemek adına Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi emrini vermiştir.

Nedenleri:

•  II. İnönü Savaşi’nın intikamını almak.
• İngilizlerin kışkırtmaları
• Türk Ordusunu tamamen yok etme düşüncesi

Sonuçları:

• Türk Ordusunun Kurtuluş Savaşı’ndaki ilk ve tek mağlubiyetidir.
• Başkomutanlık Yasası çıkarıldı.
• Ordu Sakarya Nehri’nin doğusuna çekildi.
• Tekalifi Milliye Emirleri çıkarıldı.
• Eskişehir, Kütahya, Afyon, Bilecik kaybedildi.
• İtalyanlar Anadolu’dan çekilme sürecini durdurmuştur.
• Fransızlar antlaşma yapmaktan vazgeçmiştir.
• TBMM’nin Kayseri’ ye taşınması fikri gündeme geldi.
• Mustafa Kemal’a karşı muhalefet arttı.
• Halkın TBMM’ye ve Düzenli Ordu ya olan güveni azaldı.
• Mustafa Kemal’e Ordunun başına bizzat geçmesi teklifi geldi.

Not: Savaş devam ederken, Ankara’da birinci Maarif Kongresi toplanmıştır. Bu durum, eğitime verilen önemin kanıtıdır.

Mustafa Kemal’e Başkomutanlık Yetkisinin Verilmesi(5 Ağustos 1921) 

• Düşmanın yenilgiye uğratılması için hızlı kararlar alınmasının gerekliliğinden dolayı Mustafa Kemal Meclise sunduğu bir teklifle meclisten yetki istemiştir. 5 Ağustos 1921 de kabul edilen Başkomutanlık Yasası ile meclisin tüm yetkileri 3 ay süreyle Mustafa Kemal’e devredilmiştir.
• TBMM’ye ait olan “yasama,yürütme” yetkilerini Mustafa Kemal doğrudan kullanmaya başladı.
• Bu yasa Cumhuriyetin ilanına kadar devam etti.
  
  

Tekalif-i Milliye Emirleri (Milli Yükümlülükler)

• Her ilçede Tekalif-i Milliye Komisyonları kuruldu.
•  Bu emirlerle ordunun ihtiyaçları halktan karşılanmaya çalışıldı.
• Bu emirler Topyekün Seferberliğe örnektir.
•  Bu emirlerin uygulanması için İstiklal Mahkemeleri tekrar kuruldu.
• Emirlere uymayanlar Hıyanet-i Vataniye Kanunu’na göre yargılandı.
• Bu emirlerin etkisi Sakarya Meydan Muharebesinde görülse de asıl etkisi Büyük Taarruz Savaşında görüldü.
•  Bu emirler Osmanlı Devleti ndeki Avarız Vergisine benzemektedir.

Not: Tekalif-i Milliye emirleri TBMM tarafından değil, Mustafa Kemal tarafından yayınlanmıştır.

Sakarya Meydan (Subaylar) Savaşı (23 Ağustos – 12 Eylül 1921)   

• Düzenli Ordu ve Yunanistan arasında yapıldı.
• Cephe Komutanı İsmet Paşa /Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak
• Subay Savaşı ve Melhame -i Kübra olarak adlandırılmıştır.
• Mustafa Kemal Türk Ordusunu cesaretlendirmek için adına “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla sulanmadıkça düşmana terk edilmeyecektir.” tarihi sözü söylemiştir.
• 22 gün 22 gece devam eden mücadele  Türk Ordusunun zaferiyle sonuçlanmıştır.

Nedeni:

• Türk Ordusunun Sakarya Nehrinin doğusuna kadar çekilmesi Yunanlıları umutlandırmıştı.
• Türk Ordusunu taarruz gücüne ulaşmadan yok etme düşüncesi etkili olmuştur.

Sonuçları:

• Türklerin 1683 Viyana bozgunundan beri devam eden geri çekilişi durmuştur.
• Yunanlıları taarruz gücü kırılmış, savunmaya geçmişlerdir.
• Ukrayna ile Dostluk Antlaşması imzalandı.
• Fransa ile Ankara Antlaşması imzalandı.
• Kafkas devletleri ( Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ) ile Kars Antlaşması imzalandı.
• Gazilik ve Mareşallik unvanları Mustafa Kemale verildi.
• İngiltere ile esir değişimi antlaşması imzalandı.   
• İtilaf Devletleri ateşkes ve barış teklifinde bulundu. Fakat kabul edilmedi.
• Mustafa Kemal’e verilen Başkomutanlık yetkisi üç aylığına uzatıldı.
  Hem savunma hem taarruz savaşıdır.

Not: Mustafa Kemal, Başkomutan olarak ilk kez Sakarya Savaşını yönetti.

Kars Antlaşması (13 Ekim 1921) AEG (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan)   

• Sovyet Rusya aracılığıyla Sovyetlere bağlı Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan ve TBMM arasında yapılmıştır.
• Bu antlaşmayı TBMM adına Kazım Karabekir imzalamıştır.

Maddeleri: 

• Kapitülasyonların kaldırılmasını Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan onaylayacak.
• Taraflar, Boğazların ticarete açılması ve istanbul’un güvenliğinin sağlanmasını kabul edecek
•  
• Bu antlaşma ile Doğu sınırımız kesin çizildi.
• Kars, Ardahan TBMM’ye, Batum Gürcistan’a bırakılacak.
• Bu antlaşma Moskova Antlaşması esas alınarak hazırlandı.
• Boğazlar ve Karadeniz ile ilgili maddelere de yer verildi.

Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921)   

• Türk Ordusunun Sakarya Zaferinden sonra, Fransa ile TBMM arasında Ankara Antlaşması imzalandı.
• TBMM adına; Yusuf Kemal Tengirşenk, Fransa adına Franklin Bulion imzalamıştır.

Maddeleri:

• İki devlet arasında savaş durumu sona erecek.
• Hatay ve İskenderun Fransa’ ya bağlı Suriye’ye bırakılacak. (Misak-ı Milliden ikinci
  taviz)
• Savaş esirleri karşılıklı olarak serbest bırakılacak
• Antlaşma sonrasında taraflarca belirlenen sınırın güneyine Fransızlar, kuzeyine ise Türkler çekilecek. 
• Hatay’ın resmi dili Türkçe olacak ve özerk bir yönetim kurulacak.
• Suriye’deki Türkiye Selçuklu Devletinin kurucusu Süleyman Şah’ın mezarının bulunduğu Caber Kalesi Türk toprağı sayılacak.
• Gaziantep TBMM’ye verilecek.

Önemi:

• Bu antlaşmayla İlk defa bir İtilaf Devleti Misak-ı Milliyi ve TBMM’yi tanıdı.
• Hatay ve İskenderun Türk toprakları dışında bırakılmıştır. Bu durum Misakımilli’ye aykırıdır ve Misakı-milliden verilen ikinci tavizdir.
• Güney Cephesi tamamen kapandı.
• Fransızlar cephelerden çekilirken askeri ve lojistik malzemelerini Türk Ordusuna bırakarak gitmişlerdir.
• Sovyet Rusya ve İngiltere bu antlaşmaya karşı çıktı.