Türk Adının Anlamı
→ Çin kaynaklarında = Miğfer
→ Uygur kaynaklarında = Güç kuvvet
→ İran kaynaklarında = Güzel insan
→ Arap kaynaklarında = Deniz sahilinde oturan adam, terk edilmiş
→ Ziya Gökalp’ e göre = Töreli, türeli kanun ve nizam sahibi
→ Divânu Lügati’t Türk‘te = Olgunluk çağı
→ Vamberey’e göre= Türemek
→ Müller’e göre = Töre, nizam sahibi
→ Dorfer’e göre = Devlete bağlı halk
→Türk Dil Kurumu
- Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yaşayan halk ve bu halktan olan kimse
- Dünyanın çeşitli bölgelerinde yaşayan, Türkçenin değişik lehçelerini konuşan soy ve bu soydan olan kimse
Türk Kelimesi Hangi Kaynaklarda Geçmektedir?
> Çin
> Pers (İran)
> Arap
> Roma
> Bizans
> Hint
Orta Asya’daki İlk Kültür Merkezleri
Anav: Orta Asya’nın en eski kültürüdür. Araştırmalar, bu kültür çevresinde yaşayan insanların yerleşik hayata geçtiklerini ortaya koymuştur.
Afanesyevo : Türklerin en eski kültürüdür. Afanesyevo toplumu , avcı ve savaşçıdır.
Androva : Afanesyevo kültürünün gelişmiş halidir. En geniş yayılma alanına sahip olan Orta Asya kültürüdür.
Karasuk : Orta Asya Kültür Merkezleri içerisinde demiri ilk işleyen topluluktur. Bu topluluk üzeri çadırla örtülü, dört tekerlekli arabalar kullanmıştır.
Keltemir : Balıkçılık ve avcılıkla ilgili kalıntılar bulunmuştur.
Tagar : Bölgenin en gelişmiş kültürüdür. İki yüzü keskin hançer, iğne, bilezik, küpe benzeri eşyalar bulunmuştur.
İlk Türk Devletler
| Göç Edenler | Göç Etmeyenler | |
| İskitler | Avrupa ( Batı) Hunları | |
| Asya ( Büyük) Hun Devleti | Türgişler | |
| Ⅰ. Göktürk ( Köktürk) | Avarlar ( juan – juan) | |
| ⅠⅠ. Göktürk ( Kutluk) | Peçenekler | |
| Uygurlar | Kırgızlar | |
| Bulgarlar | ||
| Macarlar | ||
| Hazarlar | ||
| Karluklar | ||
| Kumanlar (Kıpçaklar) | ||
| Uzlar (Oğuzlar) |
İskitler
√ Bilinen ilk Türk topluluğudur.
√ Kurucuları Alp Er Tunga’dır
√ Atı evcilleştirdiği kabul edilen ilk Türk topluluğudur. At arabaları ve at koşum takımları kullanmışlardır.
√ Şu ve Alp Er Tunga destanları en önemli sözlü edebiyat eserleridir.
√ Alp Er Tunga’nın ismi Şehname’de “Afrasyab” olarak geçmektedir.
√ Pantolon ve kemer tokasını dünyaya tanıtan ilk topluluktur.
√ Balbal denilen mezar taşlarının ilk örneklerini vermişlerdir.
√ İlk kadın hükümdar Tomris Hatun’dur
√ Altın madenini işlemeleri sebebiyle ‘bozkırın kuyumcuları’ olarak adlandırılırlar.
√ İskitler ile İran’daki Med’ler arasında uzun yıllar süren savaşlar yapılmıştır. Şehname’de bu savaşlar alatılmıştır.
Asya Hun Devleti ( Büyük Hun Devleti)
√ Orta Asya’da bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir.
√ Ötüken’de (Kutlu vatan) kurulmuştur.
√ Bilinen ilk Türk hükümdarı Teomandır.
√ Çinliler Hunların baskısını hafifletmek amacıyla Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir.
√ Metehan döneminde ilk kez Türk siyasi birliğini sağlanmıştır.
√ Metehan ilk kez “Tanhu” ünvanını kullanmıştır.
√ Yönetimde Kurultay (Toy) kurularak üçlü teşkilat oluşturulmuştur.
√ İlk düzenli orduyu kuran Metehan, onlu sistem oluşturmuştur. Orduya tek tip elbise giydirmiştir.
√ Mete Han döneminde Çin hakimiyet altına alınmıştır.
Not: Asya Hun devleti yıkıldıktan sonra Tabgaçlar, Avarlar, Sasaniler ve Akhunlar kurulmuştur.
Ⅰ. Göktürk Devleti
√ Bumin Kağan tarafından Ötüken’de kurulmuştur.
√ Bumin Kağan’a “İl Kağan” denmiştir.
√ En parlak dönemini Mukan Kağan döneminde yaşamıştır.
√ Dağınık haldeki Türk boylarını bir araya getirerek Türk siyasi birliğini kurmuştur.
√ Bumin Kağan ülkeyi kardeşi İstemi Yabgu ile ikili teşkilata göre yönetmiştir.
Ⅱ. Göktürk Devleti (Kutluk)
√ Kutluk Kağan tarafından Ötüken’de kurulmuştur.
√ Kutluk Kağan’a Türk boylarını biraraya getirdiği için ilteriş Kağan ( derleyen/ toplayan) denmiştir.
√ Bilge Kağan dönemi en parlak dönemidir.
√ Bu dönemde ülkenin batısını Bilge Kağan’ın kardeşi Kültigin yönetmiştir.
√ Bilge Kağan ve Kültiginin devlet işlerinde en önemli yardımcıları Vezir Tonyukuk’tur.
Uygurlar
√ Kurucusu Bilge Kül Kağan’dır. Kurulduğu yer Ötükendir. Daha sonra Bilge Kül Kağan tarafından başkent, Karabalasagun (Ordubalık)’a taşınmıştır.
√ Böğü Kağan döneminde Manihaizmi kabul ettiler.
√ Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.
√ Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Bunun sonucu olarak İlk şehirlerde Uygurlar döneminde kurulmuştur. (Beşbalık, Ordubalık, Turfan, Karaşar)
√ İlk kez Kağıt kullanmışlardır.
√ Töreyi yazılı hale getirdiler.
√ Türk tiyatrosunun ilk örnekleri uygurlar dönemindedir. (Orta oyunu)
√ Çiçek aşısını uygulamışlardır.
√ İlk kütüphaneyi kurdular.
√ Minyatür sanatını geliştirmişlerdir.
√ 18’li Uygur alfabesini oluşturdular . (Soğd alfabesinden etkilenmişlerdir)
√ En önemli tapınakları haço (koço) tapınağıdır. (Türk tarihindeki ilk mimari eserler inşa edilmiştir.)
√ Türeyiş ve göç destanları sözlü, Karabalasagun ile Sine-uşi yazıtları ile Moyen Çur anıtı yazılı edebiyat örnekleridir.
Avrupa Hun Devleti
√ Balamir döneminde Karadenizin üst bölgelerinden kuzeye göç etmişlerdir.
√ Türklerin Anadoluya ayak basmaları Uldız dönemine denk gelir.
√ Bu dönemde Bizans (Doğu Roma) Devleti ile Margos (434) ve Anatolios (447) Anlaşması imzalanır.
√ En parlak dönemi Atilla ile başlar.
√ Hristiyanlar tarafından Atilla “tanrının kamçısı” Olarak nitelendirilir.
√ Avrupa Hun Devleti zamanla asimile olmuştur.
√ Hun-Germen Mücadelelerini anlatan Nibelungen Destanında Atilla “Etzel” olarak anılır.
Oğuzlar (Uzlar)
√ Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlara aittir.
√ En kalabalık Türk topluluğudur.
√ Oğuz kelimesi kabile/boy anlamına gelmektedir.
√ Oğuzlardan ilk defa Orhun Abidelerinde bahsedilmiştir.
√ Büyük Selçuklu Devleti, Türkiye Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devletini kurmuşlardır.
Avarlar (Juan-Juan)
√ İstanbul’u ilk kez ve iki kez kuşatan Türk devletidir.
√ Hristiyanlığı benimsediler ve asimile olmuşlardır.
√ Üzengi’yi ilk kez Avrupalılara tanıttılar.
√ Bugünkü Slavların oluşmasında etkili oldular.
Türgişler
√ Türk tarihinde ilk kez madeni parayı kullandılar.
√ Emeviler ile mücadele ederek Orta Asya’nın Müslümanlaşmasını engellediler.
√ Hükümdarları “çar” ünvanını kullanmıştır.
√ Yerleşik hayata geçen 2. Türk topluluğu olmuştur.
Peçenekler
√ Hıristiyanlığı benimsediler.
√ Devlet kuramamış Türk topluluğudur.
√ Malazgirt Savaşı’nda Alparslan’ın ordusuna geçerek savaşın kazanılmasını sağladılar.
√ Bizans ordusunda ücretli askerlerdir.
√ Bizans’ın kışkırttığı Kıpçaklar tarafından siyasi varlıklarına son verilmiştir.
Karluklar
√ İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur.
√ Karahanlılar’ın kurulmasında etkili oldular.
√ Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk boyu’dur.
Kumanlar( Kıpçaklar)
√ Rusların İgor Destanı da yer alırlar.
√ Rus kaynaklarında Polovets, Bizans kaynaklarında Kuman ve Alman kaynaklarında Khartes olarak adlandırılmışlardır.
√ Codex Cumanicus adlı Latince-Kıpçakça-Farsça sözlük oluşturmuşlardır.
√ En güzel yüz hatlarına sahip olan Türk ırkıdır.
√ Dede Korkut Hikâyelerinde kendilerinden bahsedilmiştir.
Bulgarlar
√ İstanbul’u ikinci defa kuşatan Türk topluluğudur.
√ İkiye ayrılırlar.
- İtil Bulgarları ( islamiyeti kabul etmişlerdir)
- Tuna Bulgarları ( hıristiyanlığı kabul etmişlerdir)
- Hükümdarları ilk kez “Çar” ünvanını kullanmıştır
√ İbn-i Fadlan’in Seyahatnamesinde Bulgarlardan bahsedilir.
Hazarlar
√ Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk devletidir.
√ Bizans, Sasani ve Müslüman Araplarla ilişkilerde bulunmuşlardır.
√ Hoşgörülü bir politika izlediler.
√ İslam orduları ile savaşan ilk Türk devletidir.
√ İbn-i Havkal’ın seyahatnamesinde Hazarlardan bahsedilir.
√ Pan Hazaria: Hazar Birliği, Hazar barış çağı olarakta bilinen ifade, Hazarlarda farklı dinlerin bir arada yaşadığı dönemi anlatır.
Kırgızlar
√ Dünyanın en uzun destanı olan Manas Destanı Kırgızlara aittir.
√ Yenisey Yazıtları da Kırgızlara aittir.
√ Varlıklarını günümüzde de devam ettirmektedirler.
Macarlar
√ Hristiyanlığı benimsediler.
√ Macarlar Türk Dil ve Kültürünü araştıran ilk Türk topluluğudur.
√ İlk Türkoloji enstitüsünü açmışlardır. ( 1873’de Budapeşte’de açılmıştır)
İslamiyet Öncesi Türk Devletleri İle İlgili ‘İlk’ler
√ Tarihte bilinen ilk Türk topluluğu İskitlerdir.
√ Tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devleti Asya Hun Devleti’dir.
√ Türk topluluklarını ilk kez bir çatı altında toplayan Asya Hun Devleti’dir
√ Türklerin kullandıkları ilk alfabe; 38 harfli Göktürk alfabesidir.
√ Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlet Göktürkler’dir
√ Türkler hakkında mevcut ilk belge; MÖ. 318 tarihli Hun –Çin ticaret sözleşmesidir.
√ Türklerin bıraktıkları ilk yazılı belge II. Göktürk Devletine ait Orhun Kitabeleri’dir.
√ Göçebeliği bırakarak yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti Uygurlar’dır.
√ Göktanrı inancından ayrı bir dine inanan ilk Türk devleti Uygurlar’dır.
√ Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk topluluğu Hazarlar’dır.
√ Madeni parayı kullanan ilk Türk devleti Türgişler’dir.
√ Avrupa’da kurulan ilk Türk devleti Avrupa Hun Devleti’dir
√ Türklerle Bizanslılar arasında imzalanan ilk antlaşma Margus Barış Antlaşmasıdır.
√ Atı evcilleştirdiği kabul edilen ilk topluluk İskitlerdir.
√ Pantolon ve kemer tokasını dünyaya tanıtan ilk topluluk İskitlerdir.
√ İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.
KPSS Tarih notları için tıklayınız…
