Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos- 9 Eylül 1922) 

• Düzenli Ordu ve Yunanistan arasında yapıldı.
• Cephe Komutanı İsmet Paşa, Genelkurmay Başkanı ise Fevzi Çakmak’tır.

Amacı ve Önemi 

• Düşmana toparlanma imkanı vermeden tek darbede yenmek
• Batı Anadolu’daki işgallere son verme
• Bu savaş sırasında yurt genelinde seferberlik ilan edildi.
• 26 Ağustos’ta Türk taarruzu Afyon üzerinden başladı ve 30 Ağustosta Yunan kuvvetleri Türk Ordusu tarafından tamamen kuşatılmıştır. Yunan Başkomutanı General Trikopis de esirler arasında yer almıştır.
• Mustafa Kemal “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!” tarihi sözünü bu savaşta söylemiştir.
• 18 Eylül 1922 tarihinden itibaren Anadolu’dan Yunan Ordusu tamamen ortadan kaldırılmıştır.
• Aslıhanlar bölgesinde yapılan bu savaşa Dumlupınar Meydan Savaşı da denildi.
• Başkomutan Mustafa Kemal Paşa bu savaşı doğrudan yönettiği için Başkomutanlık Savaşı da denildi.

Not:

• Metristepe : İsmet Paşa bu cephede Yunan Ordusunun çekilişini izledi.
• Duatepe : Sakarya Savaşı’nın en çetin mücadelesine sahne oldu.
• Kocatepe : Mustafa Kemal, Fevzi Paşa ve İsmet Paşa birlikte Türk taarruzunu başlattı.

Sonuçları:

• İtilaf Devletleri ve Yunanlılar Anadoluyu tamamen boşalttılar.
• Kurtuluş Savaşı’nın askeri safhası başarıyla sona buldu.
• Mustafa Kemal’e verilen Başkomutanlık yetkisi süresiz olarak uzatıldı.
• Tekalif-i Milliye Emirlerinin önemi bu savaş sonrası daha iyi anlaşıldı.
• Bu savaştan sonra Fevzi Çakmak’a Mareşallik, İsmet İnönü’ye Korgenerallik unvanları verildi.
• Mustafa Kemal, bu savaşa “Rum Sındığı” adını verdi.

Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)   

• Mudanya Görüşmeleri 3 Ekim 1922 de Bursa Mudanya da başlamıştır.
• İtilaf Devletleri adına General Harington, TBMM adına İsmet Paşa katılmıştır.
• Bu antlaşma İngiltere, Fransa, İtalya ve TBMM arasında imzalandı. Yunanistan bu konferansa doğrudan katılmadı.

Maddeleri:

• Türk- Yunan Savaşı tamamen sona erecek.
• İstanbul, Boğazlar ve çevresinin yönetimi TBMM’ye bırakılacak.

Yorum: Bu maddeyle Osmanlı Devleti Hukuken sona erdi.

• Doğu Trakya TBMM’nin Ordusuna devredilecek ;ancak bu kuvvetler 8000’i geçmeyecek.
• Yunanlılar Mütareke yürürlüğe girdiği andan itibaren 15 gün içinde Meriç nehrine kadar olan Doğu Trakya’yı boşaltacak.
• Meriç Nehri Türk-Yunan sınırı kabul edilecek.

Önemi:

• Kurtuluş Savaş’ının askeri safhası sona erdi, diplomasi safhası başladı.
• Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan alınmıştır.

Lozan Barış Antlaşması (20 Kasım – 24 Temmuz 1923)

Lozan Antlaşmasına Katılan Devletler

• TBMM
• ABD (Gözlemci)
• SSCB, Bulgaristan (Boğazlar için katıldılar)
• İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Romanya, Yunanistan, Yugoslavya
• Taraflar arasında anlaşmaya varılmadığı için Lozan Barış Konferansı iki kez toplanıp dağıldı.
• Lozan Konferansı, İsviçre’nin Lozan kentinde toplandı.
• Türkiye’nin isteklerine en çok İngiltere, Fransa, İtalya karşı çıktı.
• Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren en son antlaşmadır.

Konferansta Bulunan Türk Heyeti:

• İsmet Paşa (Heyet Başkanı)
• Hasan Saka (Trabzon Vekili)
• Dr. Rıza Nur ( Sinop Vekili)

Lozan’da Taviz Verilmeyen Konular: 

• Kapitülasyonlar
• Ermeni Yurdu Sorunu
• Türk Devleti’nin hakları ve bağımsızlığı

Not: “Çok ızdırap çektik, çok kan akıttık. Bütün medeni uluslar gibi hürriyet ve bağımsızlık istiyoruz.” Lozan’da ismet Paşa’nın sözüdür. Lozan’da Çözümlenen Sorunlar

• Sınırlar
• Kapitülasyonlar
• Osmanlı Borçları
• Azınlıklar
• Yabancı Okullar
• Ermeni Yurdu Sorunu
• Patrikhane
• Savaş Tazminatı
• Nüfus Mübadelesi
• Ege Adaları
• Boğazlar Sorunu
• Hatay Sorunu

Lozanda Çözümlenip Sonradan Tekrar Problem Olan Sorunlar:

• Nüfus Mübadelesi
• Yabancı Okullar Sorunu
• Patrikhane
• Osmanlı Borçları
• Boğazlar Sorunu
• Hatay Sorunu

Lozan’da Çözümlenemeyen Sorunlar: Musul Sorunu(Irak Sorunu)

Not: Lozan görüşmelerine Birinci TBMM temsilci yollamıştır. Ancak Lozan’ın onaylanması İkinci TBMM Döneminde olmuştur. Lozan Antlaşması 6 Haziran 1924’te yürürlüğe girmiştir.

Maddeleri:

1- Sınırlar

Suriye Sınırı : 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşmasında belirlendiği şekliyle onaylanmıştır.

Irak Sınırı: Musul-Kerkük sorunundaki anlaşmazlıktan dolayı sınır belirlenemedi. Sınırın daha sonra TBMM ile İngiltere arasında yapılacak ikili görüşmelerle belirlenmesine karar verildi.

Not:  Türk heyeti “Musul da halk oylaması yapılması gerektiği teklifini sunmuştur.” Fakat kabul edilmemiştir.

Yunanistan Sınırı: Mudanya Ateşkes Antlaşması’da belirlenen şekliyle Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir. Yunanistan savaş tazminatı olarak Bosnaköy ve Karaağaç’ı iade etmiştir.

Doğu Sınırı: Moskova ve Kars Antlaşmalarıyla belirlenen şekliyle kaldı.

•  Mısır ve Kıbrıs’ın İngiltere’nin hakimiyetinde olduğu kabul edildi.

2- Kapitülasyonlar

• Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırıldı.
• Egemenlik haklarını kısıtlayan bir sorun ortadan kaldırılmıştır.

3-Azınlıklar

• Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edilmiştir.
• Yabancı devletlerin iç işlerimize karışmasını engellemesi açısından önem taşımaktadır.

4- Boğazlar

• Boğazlar; başında bir Türk’ün bulunduğu komisyonla idare edecek. Ancak bu komisyonu Milletler Cemiyeti belirleyecektir. Bu komisyon her yıl boğazdan geçen savaş gemileriyle alakalı Milletler Cemiyetine bilgi verecektir.

YORUM: Bu madde Türkiye’nin ulusal bağımsızlığına ve egemenlik hakkına aykırıdır.

•  Boğazların her iki yakasında askerden arındırılmış bölge oluşturuldu.
• Boğazlardan ticaret gemilerinin serbest, savaş gemilerinin geçişi ise Türkiye’nin isteğine bırakıldı.

5- Adalar

• Rodos ve On iki Ada  İtalya’ya bırakılmıştır.
• Gökçeada(imroz), Bozcaada(Tenedos) Türkiye’ye bırakılmıştır.
• Ege Adaları  Yunanistan’a verildi.

On İki Ada Hangi Antlaşmayla El Değiştirip Günümüze Geldi?

• Uşi Antlaşması ile  İtalya’ya verildi.
• Lozan Antlaşması  İtalya’ya tamamen bırakıldı.
• 1947 Paris Antlaşması ile Yunanistan’a geri verildi. Günümüzde ise Yunanistan’ın elindedir.

6- Yabancı Okullar

• Türkiye’de bulunan tüm yabancı okullar Türk kanunlarına uyacak şekilde karar alınmıştır. Türk Milli Eğitim müfredatına göre düzenlenmesine karar verildi.

7- Dış Borçlar

• Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar kendinden ayrılan devletler ve TBMM arasında paylaştırılarak ödenmesine karar verildi.
• Dış borçlar en çok Fransa ile sorun oldu.
• Türkiye’nin Osmanlı borçlarını Türk Lirası veya Fransız Frangı olarak taksitler halinde ödenmesine karar verildi.

8- Nüfus Mübadelesi (Etabli):

• Yeni Türk Devleti’nin sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayılmıştır.
• Bu konuda en çok Yunanistan ile soru yaşandı. 
• Türkiye’deki Rumlar ile Yunanistan’daki Türkler mübadele edilmesi kararlaştırıldı.

9- Savaş Tazminatı

• Anadolu da büyük hasarlara neden olan Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaçı Türkiye’ye bıraktı.

10- Patrikhane

• Patrikhanenin İstanbul’dan çıkarılması gündeme gelmişse de kabul edilmemiştir. Patrikhane’nin yabancı kiliseler ile işbirliği yapmama şartıyla İstanbul da kalmasına müsaade edilmiştir.

Lozan Antlaşması’nın Özellikleri:

• Lozan antlaşması Milli mücadelenin imzalanan son antlaşmasıdır. Bu antlaşmayla birlikte yeni Türk Devleti Misakı Milli’yi tüm dünyaya tanıtmıştır. 
• Milli mücadele sömürü altında bulunan devletlere örnek olmuştur.
• Eşit şartlarda imzalanan bu antlaşma günümüzde de geçerliliğini korumakta.
• Atatürk inkılapları için uygun ortam hazırlamıştır.
• Musul sorunu dışında tüm sorunlar hemen hemen çözüme kavuşmuştur.
• Bu konferansta kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. 
• Hatay, Boğazlar, Fener-Rum Patrikhanesinin İstanbul’dan çıkarılması, Batı Trakya, Ege Adaları isteğimiz doğrultuda çözüme kavuşmamıştır.
• Yabancı okullar, dış borçlar, nüfus mübadelesi, Hatay, Boğazlar, Musul ve Patrikhane gibi konular ilerleyen süreçte tekrar gündeme gelmiştir

Misak-ı Milli’den Verilen Tavizler

• Moskova Antlaşması: Batum (ilk taviz) geri alınamadı.
• 1921 Ankara Antlaşması: Hatay (İkinci taviz) 1939 da geri alındı.
• 1926 Ankara Antlaşması: Musul (üçüncü taviz) geri alınamadı.