Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi

4 Ağustos 2020 Kapalı Yazar: Yasemin Kuru

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos- 9 Eylül 1922) 

  • Düzenli Ordu ve Yunanistan arasında yapıldı.
  • Cephe Komutanı İsmet Paşa, Genelkurmay Başkanı ise Fevzi Çakmak’tır.

Amacı ve Önemi 

  • Düşmana toparlanma imkanı vermeden tek darbede yenmek
  • Batı Anadolu’daki işgallere son verme
  • Bu savaş sırasında yurt genelinde seferberlik ilan edildi.
  • 26 Ağustos’ta Türk taarruzu Afyon üzerinden başladı ve 30 Ağustosta Yunan kuvvetleri Türk Ordusu tarafından tamamen kuşatılmıştır. Yunan Başkomutanı General Trikopis de esirler arasında yer almıştır.
  • Mustafa Kemal “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri!” tarihi sözünü bu savaşta söylemiştir.
  • 18 Eylül 1922 tarihinden itibaren Anadolu’dan Yunan Ordusu tamamen ortadan kaldırılmıştır.
  • Aslıhanlar bölgesinde yapılan bu savaşa Dumlupınar Meydan Savaşı da denildi.
  • Başkomutan Mustafa Kemal Paşa bu savaşı doğrudan yönettiği için Başkomutanlık Savaşı da denildi.
Not:
  • Metristepe : İsmet Paşa bu cephede Yunan Ordusunun çekilişini izledi.
  • Duatepe : Sakarya Savaşı’nın en çetin mücadelesine sahne oldu.
  • Kocatepe : Mustafa Kemal, Fevzi Paşa ve İsmet Paşa birlikte Türk taarruzunu başlattı.

Sonuçları:

  • İtilaf Devletleri ve Yunanlılar Anadoluyu tamamen boşalttılar.
  • Kurtuluş Savaşı’nın askeri safhası başarıyla sona buldu.
  • Mustafa Kemal’e verilen Başkomutanlık yetkisi süresiz olarak uzatıldı.
  • Tekalif-i Milliye Emirlerinin önemi bu savaş sonrası daha iyi anlaşıldı.
  • Bu savaştan sonra Fevzi Çakmak’a Mareşallik, İsmet İnönü’ye Korgenerallik unvanları verildi.
  • Mustafa Kemal, bu savaşa “Rum Sındığı” adını verdi.

Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)   

  • Mudanya Görüşmeleri 3 Ekim 1922 de Bursa Mudanya da başlamıştır.
  • İtilaf Devletleri adına General Harington, TBMM adına İsmet Paşa katılmıştır.
  • Bu antlaşma İngiltere, Fransa, İtalya ve TBMM arasında imzalandı. Yunanistan bu konferansa doğrudan katılmadı.

Maddeleri:

  • Türk- Yunan Savaşı tamamen sona erecek.
  • İstanbul, Boğazlar ve çevresinin yönetimi TBMM’ye bırakılacak.

Yorum: Bu maddeyle Osmanlı Devleti Hukuken sona erdi.

  • Doğu Trakya TBMM’nin Ordusuna devredilecek ;ancak bu kuvvetler 8000’i geçmeyecek.
  • Yunanlılar Mütareke yürürlüğe girdiği andan itibaren 15 gün içinde Meriç nehrine kadar olan Doğu Trakya’yı boşaltacak.
  • Meriç Nehri Türk-Yunan sınırı kabul edilecek.

Önemi:

  • Kurtuluş Savaş’ının askeri safhası sona erdi, diplomasi safhası başladı.
  • Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaş yapılmadan alınmıştır.

Lozan Barış Antlaşması (20 Kasım – 24 Temmuz 1923)

Lozan Antlaşmasına Katılan Devletler

  • TBMM
  • ABD (Gözlemci)
  • SSCB, Bulgaristan (Boğazlar için katıldılar)
  • İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Romanya, Yunanistan, Yugoslavya
  • Taraflar arasında anlaşmaya varılmadığı için Lozan Barış Konferansı iki kez toplanıp dağıldı.
  • Lozan Konferansı, İsviçre’nin Lozan kentinde toplandı.
  • Türkiye’nin isteklerine en çok İngiltere, Fransa, İtalya karşı çıktı.
  • Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren en son antlaşmadır.

Konferansta Bulunan Türk Heyeti:

  • İsmet Paşa (Heyet Başkanı)
  • Hasan Saka (Trabzon Vekili)
  • Dr. Rıza Nur ( Sinop Vekili)

Lozan’da Taviz Verilmeyen Konular: 

  • Kapitülasyonlar
  • Ermeni Yurdu Sorunu
  • Türk Devleti’nin hakları ve bağımsızlığı

Not: “Çok ızdırap çektik, çok kan akıttık. Bütün medeni uluslar gibi hürriyet ve bağımsızlık istiyoruz.” Lozan’da ismet Paşa’nın sözüdür. Lozan’da Çözümlenen Sorunlar

  • Sınırlar
  • Kapitülasyonlar
  • Osmanlı Borçları
  • Azınlıklar
  • Yabancı Okullar
  • Ermeni Yurdu Sorunu
  • Patrikhane
  • Savaş Tazminatı
  • Nüfus Mübadelesi
  • Ege Adaları
  • Boğazlar Sorunu
  • Hatay Sorunu

Lozanda Çözümlenip Sonradan Tekrar Problem Olan Sorunlar:

  • Nüfus Mübadelesi
  • Yabancı Okullar Sorunu
  • Patrikhane
  • Osmanlı Borçları
  • Boğazlar Sorunu
  • Hatay Sorunu

Lozan’da Çözümlenemeyen Sorunlar: Musul Sorunu(Irak Sorunu)

Not: Lozan görüşmelerine Birinci TBMM temsilci yollamıştır. Ancak Lozan’ın onaylanması İkinci TBMM Döneminde olmuştur. Lozan Antlaşması 6 Haziran 1924’te yürürlüğe girmiştir.

Maddeleri:

1- Sınırlar

Suriye Sınırı : 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşmasında belirlendiği şekliyle onaylanmıştır.

Irak Sınırı: Musul-Kerkük sorunundaki anlaşmazlıktan dolayı sınır belirlenemedi. Sınırın daha sonra TBMM ile İngiltere arasında yapılacak ikili görüşmelerle belirlenmesine karar verildi.

Not:  Türk heyeti “Musul da halk oylaması yapılması gerektiği teklifini sunmuştur.” Fakat kabul edilmemiştir.

Yunanistan Sınırı: Mudanya Ateşkes Antlaşması’da belirlenen şekliyle Meriç Nehri sınır kabul edilmiştir. Yunanistan savaş tazminatı olarak Bosnaköy ve Karaağaç’ı iade etmiştir.

Doğu Sınırı: Moskova ve Kars Antlaşmalarıyla belirlenen şekliyle kaldı.

  •  Mısır ve Kıbrıs’ın İngiltere’nin hakimiyetinde olduğu kabul edildi.

2- Kapitülasyonlar

  • Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırıldı.
  • Egemenlik haklarını kısıtlayan bir sorun ortadan kaldırılmıştır.

3-Azınlıklar

  • Türkiye sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edilmiştir.
  • Yabancı devletlerin iç işlerimize karışmasını engellemesi açısından önem taşımaktadır.

4- Boğazlar

  • Boğazlar; başında bir Türk’ün bulunduğu komisyonla idare edecek. Ancak bu komisyonu Milletler Cemiyeti belirleyecektir. Bu komisyon her yıl boğazdan geçen savaş gemileriyle alakalı Milletler Cemiyetine bilgi verecektir.

YORUM: Bu madde Türkiye’nin ulusal bağımsızlığına ve egemenlik hakkına aykırıdır.

  •  Boğazların her iki yakasında askerden arındırılmış bölge oluşturuldu.
  • Boğazlardan ticaret gemilerinin serbest, savaş gemilerinin geçişi ise Türkiye’nin isteğine bırakıldı.

5- Adalar

  • Rodos ve On iki Ada  İtalya’ya bırakılmıştır.
  • Gökçeada(imroz), Bozcaada(Tenedos) Türkiye’ye bırakılmıştır.
  • Ege Adaları  Yunanistan’a verildi.

On İki Ada Hangi Antlaşmayla El Değiştirip Günümüze Geldi?

  • Uşi Antlaşması ile  İtalya’ya verildi.
  • Lozan Antlaşması  İtalya’ya tamamen bırakıldı.
  • 1947 Paris Antlaşması ile Yunanistan’a geri verildi. Günümüzde ise Yunanistan’ın elindedir.

6- Yabancı Okullar

  • Türkiye’de bulunan tüm yabancı okullar Türk kanunlarına uyacak şekilde karar alınmıştır. Türk Milli Eğitim müfredatına göre düzenlenmesine karar verildi.

7- Dış Borçlar

  • Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar kendinden ayrılan devletler ve TBMM arasında paylaştırılarak ödenmesine karar verildi.
  • Dış borçlar en çok Fransa ile sorun oldu.
  • Türkiye’nin Osmanlı borçlarını Türk Lirası veya Fransız Frangı olarak taksitler halinde ödenmesine karar verildi.

8- Nüfus Mübadelesi (Etabli):

  • Yeni Türk Devleti’nin sınırları içinde yaşayan tüm azınlıklar Türk vatandaşı sayılmıştır.
  • Bu konuda en çok Yunanistan ile soru yaşandı. 
  • Türkiye’deki Rumlar ile Yunanistan’daki Türkler mübadele edilmesi kararlaştırıldı.

9- Savaş Tazminatı

  • Anadolu da büyük hasarlara neden olan Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaçı Türkiye’ye bıraktı.

10- Patrikhane

  • Patrikhanenin İstanbul’dan çıkarılması gündeme gelmişse de kabul edilmemiştir. Patrikhane’nin yabancı kiliseler ile işbirliği yapmama şartıyla İstanbul da kalmasına müsaade edilmiştir.

Lozan Antlaşması’nın Özellikleri:

  • Lozan antlaşması Milli mücadelenin imzalanan son antlaşmasıdır. Bu antlaşmayla birlikte yeni Türk Devleti Misakı Milli’yi tüm dünyaya tanıtmıştır. 
  • Milli mücadele sömürü altında bulunan devletlere örnek olmuştur.
  • Eşit şartlarda imzalanan bu antlaşma günümüzde de geçerliliğini korumakta.
  • Atatürk inkılapları için uygun ortam hazırlamıştır.
  • Musul sorunu dışında tüm sorunlar hemen hemen çözüme kavuşmuştur.
  • Bu konferansta kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. 
  • Hatay, Boğazlar, Fener-Rum Patrikhanesinin İstanbul’dan çıkarılması, Batı Trakya, Ege Adaları isteğimiz doğrultuda çözüme kavuşmamıştır.
  • Yabancı okullar, dış borçlar, nüfus mübadelesi, Hatay, Boğazlar, Musul ve Patrikhane gibi konular ilerleyen süreçte tekrar gündeme gelmiştir

Misak-ı Milli’den Verilen Tavizler

  • Moskova Antlaşması: Batum (ilk taviz) geri alınamadı.
  • 1921 Ankara Antlaşması: Hatay (İkinci taviz) 1939 da geri alındı.
  • 1926 Ankara Antlaşması: Musul (üçüncü taviz) geri alınamadı.